Κρυφό Σχολειό

Κατά τους κοινοβιακούς κανόνες ο μοναχός αποβλέπει στην προσευχή και στην άσκηση αλλά προσφέρει και τις υπηρεσίες του στη μονή του.Κατά τα Βυζαντινά όμως πρότυπα μετέχει και στην υψηλότερη αποστολή της μονής που συνοψίζεται στο τρίπτυχο φιλανθρωπία-τέχνη-παιδεία. Το τρίτο στοιχείο αποτελεί και τη μεγάλη προσφορά της Μονής Φιλοσόφου. Σε μια εποχή που δεν έχει αναπτυχθεί η τυπογραφία, οι λόγιοι μοναχοί αντιγράφουν κώδικες και σχηματίζουν βιβλιοθήκες χειρογράφων.

Το Έθνος, κατά τους δύο πρώτους αιώνες μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, δεν είχε παιδεία. Όμως το γεγονός ότι στη μονή υπάρχουν εγγράμματοι μοναχοί στα μέσα του 16ου αι. σημαίνει ότι οι παλαιότεροι μοναχοί δίδασκαν τους νεότερους. Γιατί όμως μόνον τους μοναχούς και όχι και όποιον άλλον ήθελε να μάθει γραφή και ανάγνωση.
Οι υπόδουλοι Έλληνες μόνον την παιδεία είχαν να αντιτάξουν στη βία, στον εξισλαμισμό, στο παιδομάζωμα του κατακτητή. Οι νέοι καταφεύγουν στο μοναστήρι για να μάθουν να διαβάζουν και να ψάλλουν και βέβαια δεν το κάνουν φανερά και απροκάλυπτα αλλά με προφυλάξεις και συχνά της νύχτα ….. φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ ….. λέει το προεπαναστατικό τραγούδι και ο υπόδουλος λαός έδωσε στο Μοναστήρι τον πιο τιμητικό τίτλο: το Κρυφό Σχολειό.

Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και το μοναστήρι παιδευτήριο του υπόδουλου Έθνους στελέχωσε Εκκλησία και Παιδεία, αφού οι τρόφιμοι της Μονής Φιλοσόφου γίνονταν δάσκαλοι, αρχιερείς και πατριάρχες. Από τους αποφοίτους της Σχολής αυτής οκτώ έγιναν Πατριάρχες. Ο τελευταίος, ο Γρηγόριος ο Ε’. για τον οποίον η αγχόνη στήθηκε ανήμερα το Πάσχα 10 Απριλίου 1821, στη Κεντρική πύλη του Πατριαρχείου της Κων/πολεως.

Αλλά και 78 αρχιερείς μαθήτευσαν στη Σχολή. Μεταξύ αυτών ο εθνεγέρτης Παλαιών Πατρών Γερμανός και νωρίτερα ο Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας Ανανίας που θανατώθηκε το 1764 για τη συμμετοχή του σε προετοιμασία επαναστατικών κινήσεων.